Margaretha van Nispen

Gillis Hooftman en Margaretha van Nispen, geschilderd door Maerten de Vos (1570) Rijksmuseum Amsterdam.

Gillis Hooftman trouwde in 1568 met zijn derde vrouw Margaretha van Nispen (1545-1598), een zus van Balthazar van Nispen, de zwager van Peter Paul Rubens. Zij kregen zeven kinderen.

Koopman
Gillis Hooftman of van Eyckelberg (1521-1581) was een invloedrijk koopman, reder, handelaar en bankier in Antwerpen. Hij startte op twintig jarige leeftijd een internationale houthandel in Antwerpen. Daarna stichtte hij zijn eigen internationale handelsonderneming met handelshuizen in een groot aantal Europese handelssteden. Hij handelde op Marokko, Spanje, Portugal, Frankrijk, Engeland, Schotland, Ierland en Danzig en kocht en verkocht wijnen, (zijde)laken, aluin, parels, koperdraad, gezouten vis (zalm, kabeljauw, stokvis), was en hennep. Zijn handel strekte zich zelfs uit tot in Rusland. Gillis richtte een bankbedrijf op en kocht grote hoeveelheden zilver en goud in Spanje en bankierde zelfs voor het Engelse koningshuis.

Vermogen
In 1559 was Hooftman een van de rijkste burgers van Antwerpen, in die tijd hét handelcentrum der Nederlanden. Hij zou meer dan honderd schepen hebben gehad die hij vanuit zijn huis Pollenaken in de burcht tegenover ‘Het Steen’ aan de Schelde kon zien binnenvaren.

 

 


 

 











In 1578 verwierf hij het buitengoed Pulhof in Berchem. In 1580 het Refugiehuis van de abdij Affligem en het kasteel Cleydael.

Rusland
Hooftman en van der Walle gelden als de grondleggers van de handel van de Republiek op Rusland. Zijn schepen voeren via de Barentszzee en de Witte zee naar Archangelsk en  via de Oostzee op Novgorod waar de jaarmarkten werden bezocht. Gillis Hooftman richtte in 1577 samen met de vier broeders van der Walle het handelsgezelschap ‘srs Gillis Hooftman ende Jaekes van der Walle, compagnie Moskovia’ op.

Mecenas
Gillis was een Mecenas die investeerde in het ontwerpen en drukken van de eerste wereldkaarten en publicaties over navigatie op zee. Hij gaf de schilder Maerten de Vos diverse opdrachten om portretten te schilderen van zijn familie en zijn personeel. Zijn schoonzoon Antonio Ancelmo ondersteunde hij bij het opzetten van een wereldwijd opererende lakenhandel. Gillis wordt regelmatig genoemd als geldschieter van Protestanten, de Hugenoten in Frankrijk, de Geuzen en geldschieter voor de armenzorg in Haarlem voor vluchtelingen naar de Noordelijke Nederlanden na de val van Antwerpen.

Geloof
Hooftman had een bijzonder geloof ‘Het huis der liefde’ van de Duitse predikant en koopman Hendrik Niclaes, mede gebaseerd op de geschriften van Hendrick Jansen van Barefelt.  Bij de Antwerpse boekdrukker Christoffel Plantijn liet hij 400 Hebreeuwse bijbels drukken, waarvan hij er in 1566 ongeveer 200 aan de joodse gemeenschap in Marokko verkocht. Voor de kooplieden was het vaak handig om een geloof te hebben dat enigszins afweek zodat zij geen kant hoefden te kiezen in de strijd tussen de Katholieken en de Protestanten.

Aan de ene kant zette Gillis zich als overtuigd aanhanger van protestantse hervorming in voor de vrijheidsstrijd van Willem van Oranje en de Geuzen. Gillis en zijn broer Hendrik werden daardoor in 1566 op de lijst ‘calvinistes les plus pervers et envenimés’ geplaatst en dus als staatsvijandige protestanten aangemerkt. Gilles schepen leverden bijvoorbeeld in 1572 in het geheim wapens en munitie aan de burgers van Vlissingen, maar tegelijkertijd leverden zijn schepen in 1569 ook goederen vanuit Antwerpen aan Spaanse havens. Zo ‘omzeilden’ zij vanwege de commercie internationale conflicten, want de handel en winstgevendheid moest gewoon doorgaan.

Hooftman was jarenlang lid van de raad van Antwerpen. Gillis Hooftman overleed op 59-jarige leeftijd in Antwerpen en werd, net als zijn echtgenote, begraven in de Grote Kerk in Den Haag.

Kinderen
De oudste zoon Gillis Hooftman de Jongere, uit het tweede huwelijk met Anna van Achterhout, was ook lid van de gemeenteraad van Antwerpen. Hij was tussen 1582 tot 1584 Schepen en in 1584 lid van de Staten-Generaal. Na de capitulatie van Antwerpen in 1585, vluchtte Gillis de Jongere met zijn broer Hendrik (Heinrich) naar Bremen waar hij in 1598 overleed.

De zonen Corneille en Gillis Hooftman, uit het derde huwelijk met Margaretha van Nispen, noemden zich Hooftman-Nispen. Dochter Anne (1565-1624) trouwde met de staatsman Sir Oliver Cromwell, een oom van de bekende Oliver Cromwell. In het Mauritshuis bevindt zich een portretje van Anne. De dochters Margaretha en Beatrix huwden Nederlandse Adel.

 

 


 

 





Familie
Familie was voor de stabiliteit en continuiteit  van de handelsondenemingen essentieel. Veel familieleden en vrienden van Gillis werkten voor het consortium. Zo ook zijn schoonfamilie Ancelmo, Rademacher, Panhuys, Godin en Van Nispen (Wijnroks blz. 183). Toen Antwerpen in 1585 voor het Spaanse leger was gevallen en de familie Hooftman  was gevlucht, kon de familie Van Nispen de belangen in Antwerpen behartigen.

Margaretha van Nispen had 5 halfbroers en 2 halfzussen. Vier broers zijn hier relevant om te vermelden:
  • Cornelis van Nispen (1557-?) voerde meerdere rechtzaken om uitstaande leningen op te eisen.
  • Jasper van Nispen (1560-1611) werd in 1582/1583 naar Moskou gestuurd om handelervaring op te doen bij de compagnie van Gillis Hooftman en Jacques van der Walle (Wijnroks, blz. 119)
  • Adriaen van Nispen (1563-1621) werd gevraagd om in Antwerpen achter te blijven om op de zaak  te passen en om regelmatig geld door te sluizen naar de rekeningen in Bremen. De nalatenschap van Gillis bedroeg 25.000 pond Vlaams (Wijnroks, blz. 220)
  • Balthazar van Nispen (1565-1625), Provoost van de Munt in Antwerpen

Gillis Hooftman de Jongere, zijn broer Hendrik, Antonio Ancelmo en zijn vrouw Johanna Hooftman vluchten in 1585 uit Antwerpen en vertrekken naar het neutrale Bremen en Hamburg. Zij vluchten niet naar de Noordelijke Nederlanden omdat zij dan voor confiscatie van hun bezittingen moeten vrezen. Na het opheffen van de handelblokkade door Philips II in 1590 vestigt de familie Hooftman en Ancelmo zich in 1594 in Haarlem. (Wijnroks blz. 222, Asaert blz. 85).

Margaretha Hooftman-van Nispen beklaagt zich dat de rekeningen van Gillis de Jongere geblokkeerd zijn maar uiteindelijk belist het hof in Den Haag dat ze 5143 pond Vlaams ontvangt (voor 400 pond Vlaams kocht men in die tijd een landgoed)

 Bronnen

  • https://nl.wikipedia.org/wiki/Gillis_Hooftman
  • https://de.wikipedia.org/wiki/Johan_Radermacher_der_Ältere
  • Revue Belge de Numismatique et de Sigillographie, 1968
  • Willi Berens: Ein Eupener: Gillis Hooftman, in Eupener Geschichts- und Museumsverein (Hrsg.): Geschichtliches Eupen, Band II, Markus-Verlag, Eupen 1968. S. 56-81.
  • Bonis in bonum. Johan Radermacher de Oude (1538-1617) humanist en koopman, Karel Bostoen, 1997
  • Handel tussen Rusland en de Nederlanden, Eric Wijnroks, 2003
  • 1585, De val van Antwerpen en de uittocht van Vlamingen en Brabanders, Gustaaf Asaert, 2004
  • Album Joannis Rotarii, Johan Radermacher, K. Bostoen, C.A. Binnerts-Kluyver, C.J.E.J. Hattink en A.M. van Lynden-de Bruïne, 2002
  • De Gulden Passer. Jaargang 80, Het album amicorum van Aegidius Anselmo, kleinzoon van de Antwerpse reder Gillis Hooftman, Gay van der Meer, Dbnl.org, 2002
  • Collectie Cornelis van Nispen, Antwerpen, 1574-1645, Nederlandsch Economisch-Historisch Archief (NEHA), 2020